Mądrość istnienia: racjomorficzność, autonoetyczność

Nosal, Czesław

doi:10.24425/nauka.2025.154968

Mądrość istnienia: racjomorficzność, autonoetyczność

StatusVoR

Dublin Core metadata

Alternative title

Wisdom of being: ratiomorphism, autonoeticity

Authors

Nosal, Czesław

Date

2025-10-31

Journal title

Nauka

Volume

3

Pages

71-87

DOI

10.24425/nauka.2025.154968

ISSN

1231-8515

Weblink

https://journals.pan.pl/nauka/154968

Access date

2025-10-31

Abstract PL

W artykule argumentuje się, że istnieje uniwersalny, wcześniejszy, neurobiologicznie zdeterminowany rdzeń reprezentujący mądrość istnienia jako atrybut życia, jego subiektywności, autonomii i podmiotowości. Dla istot przed człowiekiem podstawą ich mądrości stanowią różne formy racjomorficzności determinujące skaning środowiska i adaptację do jego zmian. Później wyłonienie się autonoetyczności i rozwiniętego języka zmienia formy mądrości. Pojawia się „mądrość” jako stan umysłu i związane z nią metapoznawanie, myślenie refleksyjne i autonomia poznawania. W ogólnym sensie podstawę mądrości organizmów żywych determinuje synchronizacja mechanizmów racjomorficzności ukierunkowanych na zmienne cele adaptacyjne. Synchronizacja ta determinuje rdzeń mądrości określony przez Waltera Cannona jako mądrość ciała. Rdzeń ten kształtował się w toku ewolucji monohierarchicznego w swojej istocie systemu pamięci, od pierwotnej pamięci proceduralnej, poprzez pamięć semantyczną, do pamięci autonoetycznej. Czy istnieje wyraźna granica oddzielająca mądrość człowieka od różnych form mądrości u istot żywych? Jeśli uznamy pamięć proceduralną za bazę, to granicy takiej nie można wytyczyć. Pamięć proceduralna determinuje rezultaty nieświadomego przetwarzania intuicyjnego i związane z nimi struktury doświadczenia implicite. Pamięć proceduralna równoważna mechanizmom intuicji stanowi pierwotny rdzeń mądrości. Później, gdy wyłoni się i ukształtuje pamięć autobiograficzna (epizodyczna), mądrość staje się jej nieodłącznym wewnętrznym składnikiem jako doświadczanie własnego istnienia, orientacji temporalnej, podróży w czasie. Wyłania się autonoetyczność jako doświadczanie rozumności własnego istnienia. W strukturalnym sensie rdzeń mądrości integruje globalnie zorientowane doświadczenie intuicyjne z rezultatami metapoznawania i doświadczaną autonoetycznością. W funkcjonalnym sensie podstawę mądrości stanowią mechanizmy zmian ekwiwalentności poznawczej poprzez dopełniające się formy myślenia abstrakcyjnego i metaforycznego.

Abstract EN

The article argues that there is a universal, earlier, neurobiologically determined core representing the wisdom of existence as an attribute of life, its subjectivity, autonomy, and subjectivity. For pre-human beings, the basis of their wisdom is various forms of ratiomorphism that determine the scanning of the environment and adaptation to its changes. Later, the emergence of autonomy and developed language changes the forms of wisdom. Wisdom appears as a state of mind and the associated metacognition, reflective thinking, and autonomy of cognition. In a general sense, the basis of the wisdom of living organisms is determined by the synchronization of ratiomorphic mechanisms directed toward variable adaptive goals. This synchronization determines the core of wisdom defined by Walter Cannon as the wisdom of the body. This core was shaped in the course of the evolution of a monohierarchical memory system, from primitive procedural memory, through semantic memory, to autonoetic memory. Is there a clear boundary separating human wisdom from various forms of wisdom in living beings? If we consider procedural memory to be the basis, then such a boundary cannot be drawn. Procedural memory determines the results of unconscious intuitive processing and the associated structures of implicit experience. Procedural memory, equivalent to the mechanisms of intuition, constitutes the primary core of wisdom. Later, when autobiographical (episodic) memory emerges and takes shape, wisdom becomes its inherent internal component as an experience of one's own existence, temporal orientation, and journey through time. Autonoeticity emerges as an experience of the rationality of one's own existence. In a structural sense, the core of wisdom integrates globally oriented intuitive experience with the results of metacognition and experienced autonoeticity. In a functional sense, the basis of wisdom is constituted by mechanisms of cognitive equivalence change through complementary forms of abstract and metaphorical thinking.